Đốt vàng mã là gì? Ý nghĩa và nguồn gốc phong tục này

Tục đốt vàng mã là một nghi lễ truyền thống lâu đời trong văn hóa tâm linh của người Việt, thể hiện lòng hiếu thảo và sự tưởng nhớ đến người đã khuất. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội, tập tục này đang gây ra nhiều tranh cãi về tính thiết thực và tác động đến môi trường. Vậy nguồn gốc, ý nghĩa của tục đốt vàng mã là gì? Hãy cùng Buildingcenter.vn tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Vàng mã là gì?

Vàng mã hay còn gọi là tiền âm phủ, là loại giấy được in hình đồng tiền, các biểu tượng âm dương, ngũ hành hoặc hình ảnh mang yếu tố tâm linh như Diêm Vương hay Ngọc Hoàng. Loại giấy này không dùng cho người sống mà được đốt trong các nghi lễ cúng bái, với niềm tin rằng người đã khuất có thể nhận và sử dụng chúng ở thế giới bên kia. Vì vậy, trong mắt người phương Tây, vàng mã còn được gọi là “tiền ma” hay “tiền cõi âm”.

Nguồn gốc của tục đốt vàng mã 

Việt Nam đã trải qua hàng nghìn năm bị các triều đại phương Bắc thống trị, do đó, văn hóa Trung Quốc đã ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều bộ phận của người Việt. Theo các nhà sử học và phật học, tục đốt tiền vàng mã có nguồn gốc từ Trung Quốc và phát triển mạnh mẽ từ thế kỉ II đến thế kỷ VII.

Phong tục đốt vàng mã được cho là đã du nhập vào Việt Nam trong thời kỳ các triều đại phương Bắc cai trị, nhằm đồng hóa dân tộc ta. Mặc dù ngày nay không còn chịu sự đô hộ, nhưng nhiều người dân Việt vẫn duy trì tục đốt vàng mã vào các dịp như đầu tháng, rằm tháng, hay ngày giỗ của tổ tiên.

Đặc điểm của đốt vàng mã 

Mặc dù vẫn được xem là một “công cụ trung gian thanh toán” theo quan điểm truyền thống, giấy vàng mã lại có những đặc điểm riêng biệt so với các loại giấy tờ khác. Giấy dùng để làm vàng mã thường là loại giấy bồi hoặc giấy thủ công, khác hẳn với các loại giấy công nghiệp in ấn hiện đại. Điều này không chỉ nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa lâu đời mà còn giúp tiết kiệm chi phí. Đối với một số loại vàng mã, giấy sẽ được ngâm trong phẩm vàng để có màu vàng đặc trưng trước khi được in hoặc vẽ các họa tiết, chữ bằng mực đỏ, giống như các phù chú xưa kia.

Các họa tiết trên giấy vàng mã thường mang ý nghĩa tâm linh, với nhiều chữ Hán hoặc chữ Nôm, cùng với những hình ảnh đặc trưng như chuỗi tiền, tiền vàng, và các ký hiệu đồng tiền, tượng trưng cho tiền vàng. Ngoài ra, một số loại giấy vàng mã còn được phủ nhũ vàng hoặc nhũ bạc, thể hiện hình ảnh của lá vàng, lá bạc.

Với sự tiến bộ của công nghệ và tư duy hiện đại, ngoài các tờ tiền vàng mã truyền thống, còn xuất hiện các xấp tiền mô phỏng tiền tệ của thế giới người sống, với đặc điểm nhận diện là hình ảnh Diêm Vương và dòng chữ “ngân hàng Địa Phủ” in trên tờ tiền, nhằm tạo sự phân biệt rõ rệt.

Những loại vàng mã để đốt trong dịp quan trọng 

Đốt vàng mã cho ông bà tổ tiên

Đây là hình thức phổ biến nhất. Gia đình thường chuẩn bị:

• Quần áo, giày dép giấy (thường theo bộ đủ màu: áo the, váy, khăn, nón…)
• Tiền vàng (tiền âm phủ), ngân phiếu
• Đồ dùng sinh hoạt như điện thoại, xe máy, nhà lầu, tủ lạnh, vali tiền,…
• Một số gia đình còn chuẩn bị bộ đồ dành riêng cho nam/nữ giới tùy theo người đã khuất.

Đốt vàng mã cho Thần Tài, Thổ Địa

Cúng Thần Tài – Thổ Địa thường thấy vào mùng 1, ngày rằm, hoặc các dịp lễ lớn trong năm. Đốt vàng mã cho thần tài thổ địa bao gồm:

• Mũ mão, giày hia, quần áo cho thần linh
• Ngựa giấy, voi giấy (tùy vùng miền)
• Vàng thỏi, tiền vàng
• Một số nơi còn cúng ngai vàng hoặc kiệu thần linh bằng giấy tượng trưng cho uy quyền.

Đốt vàng mã cúng ông Táo

Vào ngày 23 tháng Chạp, người Việt tiễn ông Công ông Táo về trời. Vàng mã cúng bao gồm:

• Mũ, áo, hia Táo quân (thường là 3 bộ cho 2 ông 1 bà)
• Cá chép giấy hoặc thật (cá thật được thả ra sông, cá giấy đốt cùng vàng mã)
• Vàng thỏi, tiền vàng

Đốt vàng mã cho vong linh không nơi nương tựa (thí thực)

Vào Rằm tháng 7, nhiều gia đình cúng cô hồn, vong linh lang thang để cầu an. Đốt vàng mã rằm tháng 7 gồm có:

• Quần áo giấy rẻ tiền (khác với quần áo tổ tiên)
• Tiền âm phủ, tiền chúng sinh
• Bánh kẹo, thuốc lá, mía, muối gạo (sau khi cúng xong rải ngoài đường hoặc chia cho trẻ nhỏ)

Quan niệm của dân gian về tục đốt vàng mã 

Tuy không có nguồn gốc từ văn hóa Việt Nam, nhưng phong tục đốt vàng mã đã dần trở thành một phần trong đời sống tinh thần của nhiều người, như một tín ngưỡng ăn sâu vào tiềm thức. Người Việt từ lâu luôn coi trọng việc thờ phụng tổ tiên, xem đó là nét đẹp truyền thống cần được duy trì. Chính niềm tin và lòng thành kính ấy đã góp phần gìn giữ tục lệ này suốt hàng ngàn năm qua.

Vào những dịp đầu xuân năm mới, ngày giỗ, hay các sự kiện đặc biệt, việc mua và đốt tiền vàng mã trở nên phổ biến. Nhiều người tin rằng hành động đó là cách để gửi gắm tình cảm, sự tưởng nhớ và mong muốn người đã khuất nhận được những vật phẩm ở thế giới bên kia.

Tuy vậy, cũng có không ít trường hợp việc đốt vàng mã chỉ đơn thuần là làm theo phong trào, bắt chước người khác mà không thực sự hiểu rõ về ý nghĩa hay xuất xứ của phong tục này.

Quan niệm của Phật giáo đối với tục đốt vàng mã 

Đốt vàng mã không phải là tín ngưỡng xuất phát từ Phật giáo như nhiều người lầm tưởng. Hòa thượng Tố Liên từng khẳng định kinh Phật chưa từng nhắc đến tục này. Dù Giáo hội Phật giáo Việt Nam tôn trọng tín ngưỡng dân gian, phần lớn giới Phật học cho rằng đốt vàng mã không thuộc về đạo Phật.

Thay vì chi tiền cho việc đốt vàng, mọi người nên dùng số tiền đó để giúp đỡ người khó khăn. Nhiều nhà sư cũng lên tiếng cảnh báo về sự lãng phí và tác hại môi trường do việc này gây ra.

Theo quan niệm chung, việc đốt vàng mã chỉ giúp người sống yên tâm chứ không chắc mang lại lợi ích cho người đã khuất. Vì vậy, không nên để tục lệ này trở thành hủ tục.

Đốt vàng mã sao cho đúng?

Vàng mã có thể được đốt tại nhà hoặc các địa điểm như chùa chiền, nghĩa trang. Tuy nhiên, dù bạn thực hiện nghi lễ ở đâu, điều quan trọng là phải đảm bảo rằng hoạt động này không gây phiền hà cho những người xung quanh cũng như không ảnh hưởng đến môi trường.

Trên thị trường hiện nay, sản phẩm vàng mã rất đa dạng, từ nhà cửa, xe hơi, điện thoại cao cấp, quần áo thời trang, đến tiền vàng… Tất cả đều có sẵn để lựa chọn. Tuy nhiên, để giữ gìn bản sắc văn hóa tín ngưỡng, bạn không nên chọn những sản phẩm vàng mã không phù hợp hoặc đốt một cách tuỳ tiện.

Nếu muốn tưởng nhớ người đã khuất, bạn có thể chọn những dịp đặc biệt như đầu năm, ngày giỗ, mùng 1 hoặc rằm hàng tháng để thực hiện nghi lễ này.

Những lưu ý khi đốt vàng mã 

Vàng mã là một phần không thể thiếu trong các lễ cúng, đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện lòng thành kính và sự kết nối với thế giới tâm linh. Do đó, khi tiến hành nghi lễ hóa vàng mã (đốt vàng mã cho người đã khuất), gia đình cần lưu ý một số điểm để đảm bảo sự chu đáo và an toàn trong quá trình thực hiện:

• Để việc hóa vàng mã diễn ra thuận lợi, gia đình nên chuẩn bị một chiếc chậu làm bằng đất hoặc kim loại như nhôm, sắt. Nếu có thể, nên chọn loại chậu có thành cao hoặc một chiếc xô sắt chuyên dụng để thực hiện nghi lễ. Điều này không chỉ giúp vàng mã cháy nhanh hơn nhờ sự thông thoáng, mà còn ngăn ngừa tro vương vãi ra ngoài, tránh nguy cơ cháy nổ.
• Cần dùng một que đũa riêng biệt để cơi những phần tro còn sót lại, giúp vàng mã cháy hết, tránh tình trạng cháy không đều. Điều này rất quan trọng vì nếu không cháy hết, đồ vật sẽ không thể chuyển hóa cho người đã khuất.
• Khi tiến hành hóa vàng, gia đình cần hạn chế sử dụng đũa hoặc que để khuấy vào tro cháy. Việc này có thể làm hỏng đồ vàng mã, khiến nó không thể “chuyển” đến người đã khuất, đồng thời làm cho tro bị vỡ và vương vãi, gây ra nguy cơ cháy lan.
• Sau khi nghi lễ hóa vàng kết thúc, nên đậy kín chậu hoặc xô chứa tàn tro, tránh để chúng lộ ra ngoài. Việc này giúp tránh tình trạng tro chưa cháy hết bị gió thổi bay và gây mất kiểm soát.
• Cần ghi đầy đủ thông tin cá nhân như tên, tuổi, ngày tháng năm sinh và địa chỉ của người đã khuất lên đồ hóa vàng. Điều này giúp bảo đảm rằng món đồ sẽ được gửi đến đúng người thụ hưởng, tránh để đồ bị xem như vô chủ và không thể chuyển đến người cần nhận.

Tục đốt vàng mã là một nét văn hóa tâm linh sâu sắc, thể hiện đạo hiếu và tấm lòng của người sống đối với người đã khuất. Tuy nhiên, trước những lo ngại về ô nhiễm môi trường và lãng phí, nhiều người đang tìm cách thay đổi để vừa giữ gìn truyền thống, vừa phù hợp với xu hướng hiện đại. Dù duy trì hay hạn chế, điều quan trọng nhất vẫn là sự chân thành và ý nghĩa tưởng nhớ trong mỗi nghi lễ. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về phong tục này và có cái nhìn cân bằng giữa tín ngưỡng và thực tiễn.